शुक्रवार, ५ फेब्रुवारी, २०१०

अर्नाळा... शनिवारवाड्याची प्रतिकृती


वैतरणा नदी जेथे सागराला मिळते तेथे एका वेगळ्या बेटावर एका दुर्गाची बांधणी करण्यात आली आहे.या दुर्गाचे नाव आहे अर्नाळा! ज्या बेटावर हा दुर्ग वसला आहे त्या बेटाचे नावच दुर्गाला देण्यात आले आहे.सिंधुदुर्ग आणि अर्नाळा हे दोन्ही दुर्ग बेटांवर असले तरी त्यांच्या रचनेत मोठा फरक आहे.सिंधुदुर्ग हा संपूर्ण बेत व्यापून राहिला आहे,तर अर्नाळा बेटावरच्या काही भागात बांधला आहे.अर्नाळासंबंधी म्हंटले आहे कि 'त्यास विचार पाहता आर्नालीयासारखी जागा दुसरे कोठे नाही.चहूकडील आरमारास मार्ग,खाडी मनोरे-मांडवीपोवतो गेली आहे.ते स्थल जालिया,दुसरा जंजिरा,फिरंगानदेखील हस्तगत होते.'



उत्तर फिरंगानात अर्नाळ्याचा दुर्ग बाजीराव पेशव्यांनी बांधला.बेटावर प्रत्येक बाब किनार्यावरून आणावी लागे.तीनचारशे लोक याच कामास लागले होते.एके ठिकाणी नोंद आहे-'बुरुज तीन. बहिरव,भवानी,बाबा यैसे तीन बुरुज जमिनीपासून उंच.बाबा बुरुज काम दोन गज जाले.दोनही बुरुज पायापासून नव हात जमिनीबरोबर काम आहे....!'

असा अर्नाळा दुर्ग उभा राहिला.अर्नाळा हि पुण्याच्या शनिवारवाड्याची प्रतिकृती आहे.शनिवारवाडा हा नऊबुरुजी कोट आहे,तर अर्नाळा दहाबुरुजी आहे.अर्नाल्याचे प्रवेशद्वार देखणे आहे.द्वारावर चांगली सूचक द्वारशिल्पे आहेत.दरवाजावरच बाजीराव पेशव्यांच्या नावाचा एक शिलालेख आहे.२३ मे १७३७ रोजी या कोटाचे काम पूर्ण झाल्याचा त्यात उल्लेख आहे.

अर्नाल्याच्या तटाची उंची १० मीटर आहे.तटाची रुंदी तीन मीटर आहे.आत दत्तमंदिर आहे.
एका पोर्तुगीजाने लिहिले आहे-'मराठ्यांनी पोर्तुगीजांकडून वसई प्रांत जिंकून घेतल्यावर लगेच वसई व अर्नाळा येथे आपले आरमार उभारले व विजयदुर्ग ताब्यात घेतल्यापासून तीन ठिकाणी मराठ्यांचे आरमारी तळ झाले आहेत.'

अर्नाळ्याचा हा कोट पूर्ण बेटावर बांधला नसल्याने बेटावर शत्रू उतरून कोटाकडे येण्याची शक्यता होती.या बेटावर त्यासाठी टेहालनिसाठी आणि क्वचित तोफांचा मारा करण्यासाठी एकांडा टेहालणी बुरुज बांधलेला आहे.युरोपच्या किनारपट्टीवर असे प्रचंड बुरुज आढळतात.अशा बांधकामाला तिकडे 'मोर्ट्रेलो टोवर' म्हणतात.असे एक आगळेवेगळे बांधकाम अर्नाळा बेटावर आहे.ते अभ्यासण्यासारखेआहे.

८ टिप्पण्या:

  1. विक्रम ... उत्तर फिरंगानात अर्नाळ्याचा दुर्ग बाजीराव पेशव्यांनी बांधला यापेक्षा त्याची पुनरबांधणी केली असे म्हणणे जास्त योग्य ठरेल. हे बांधकाम शनिवारवाड्यासारखेच होते.

    आणि तो 'मोर्ट्रेलो टॉवर' - आपल्याकडे त्याला 'सुटा बुरुज' म्हणतात. त्यावरील फिरती तोफ त्याच्या परिघातील संपूर्ण भागाचे रक्षण करण्यास समर्थ असे. असा बुरुज अजून कुठे माझ्या तरी पाहण्यात नाही... मस्त माहिती. नेहमीप्रमाणे!!!

    उत्तर द्याहटवा
  2. @रोहन
    'सुटा बुरुज' अरे वाह
    धन्यवाद माहितीबद्दल

    उत्तर द्याहटवा
  3. मस्त माहिती.....never thought abut the similarity between the two forts...

    उत्तर द्याहटवा
  4. वर्षाला सतराशे साठ वेळा शिव जयंती साजरी करण्या पेक्षा महाराष्ट्रातील या किल्याना व दुर्गाना जर सरकारनी वाचवल तर आजूबाजूचा ग्रामीण तरुणांना पर्यटना मुळे रोजगार मीळेल. आणि छत्रपती शिवाजी महाराजना खरी वंदना होईल. सर्व शिव प्रमीने किल्याना व दुर्गाना डागदुजी साठी सरकार कढून होणार भ्रष्टाचार व पर्यटन मंत्रालायाकधून होणारी उधांसीनता या विरुद्ध एकत्र येऊन आवाज केला पाहिजे . नाहीतर आपण पुढचा पिढीला काय खंडहर दाखवणार ?....................

    उत्तर द्याहटवा